«آواتار: راه آب»؛ دنیای قشنگ نو
برای لذت بردن از قسمت دوم «آواتار»، باید از جمله سینمادوستانی باشید که از لذت اکتشاف بصری بیشتر لذت می‌برند تا مواجهه با داستان و شخصیت‌هایی پیچیده.
به گزارش فیلم‌نت نیوز، فیلم «آواتار: راه آب» به کارگردانی جیمز کامرون موفقیت عظیم تجاری دیگری را برای این فیلمساز بزرگ رقم زد و به سومین فیلم پرفروش تاریخ سینما در سطح جهان تبدیل شد. برآیند نظر منتقدان هم در مورد این فیلم مثبت بوده است. اما با نگاهی به چکیده نظرات منتقدان، به‌نظر می‌رسد که کمی تردید در ستایش همه‌جانبه این محصول بزرگ بصری وجود دارد. میان دو قسمت «آواتار» چه اتفاقی افتاده است که «آواتار: راه آب»، علی‌رغم پیشرفت‌هایی که از نظر تکنیکی در مقایسه با قسمت قبلی «آواتار» رخ داده است، به اندازه قسمت اول ستایش نمی‌شود؟
شما متعلق به کدام دسته از تماشاگران هستید؟ آیا هنگام تماشای یک فیلم سینمایی انتظار دارید تا با داستانی تودرتو، شخصیت‌هایی پیچیده و روابطی چندبُعدی مواجه شوید؟ یا جلوه‌گری بصری یک فیلم نقش اساسی را در جلب نظر شما ایفا می‌کند؟ آیا ایده‌آل شما از مواجهه با یک اثر سینمایی، سفر به دل ناشناخته‌ها است؟ یا سفری درونی به عمق وجود شخصیت‌ها را ترجیح می‌دهید؟ واقعیت این است که پاسخ شما به این پرسش‌ها است که می‌تواند نقش اصلی را در نظر نهایی‌تان نسبت به «آواتار: راه آب» تعیین کند.
بیایید از داستان و شخصیت‌ها شروع کنیم. داستان «آواتار: راه آب» نه‌تنها چندان بدیع به‌نظر نمی‌رسد بلکه حتی از جنبه‌هایی بی‌شباهت به «آواتار» اصلی نیست. در فیلم «آواتار: راه آب»، جیک سالی با خانواده جدیدش در سیاره پاندورا زندگی خوبی دارد تا اینکه یک تهدید قدیمی سر باز می‌کند و حالا جیک به همراهی نیتیری و ارتش مردمی ناوی، سعی دارند از سرزمین خود دفاع کنند.
واقعیت این است که «آواتار: راه آب» هم همچون «آواتار» (و البته با شدتی بیشتر) از فیلمنامه‌اش ضربه خورده است. نه‌تنها با داستانی ساده و قابل پیش‌بینی روبه‌روییم بلکه شخصیت‌ها هم عمق پیدا نمی‌کنند و تقابل‌های شکل‌گرفته در فیلمنامه گاهی ساده‌انگارانه جلوه می‌کند. در برخی از موارد آش تا حدی شور می‌شود که شخصیت‌پردازی «آواتار: راه آب» را می‌توان با بعضی از درام‌های سیاسی و ملودرام‌های دهه 60 سینمای خودمان قیاس کرد! به‌عنوان مثال کامرون در پرورش و نمایش خبث طینت قطب منفی داستان آن‌قدر افراطی عمل کرده است که تصویر شکل‌گرفته از تبهکار ماجرا بی‌شباهت به ساواکی‌های تصویر شده در سینمای دهه 60 ما نیست. منظور همان آدم‌هایی است که خباثت از چشم‌هایشان می‌بارد و با هر حرکت بدن و هر کلامی که شخصیت‌ها بر زبان می‌آورند قرار است یک بار دیگر بر این ویژگی منفی تاکید شود.
حتی جهان‌بینی فیلم جدید جیمز کامرون هم (هر چند برای دوستداران طبیعت و مخالفان استعمارگرایی جذاب و قابل ستایش است) چندان عمق نمی‌یابد. ایده یک‌خطی نیروهای نظامی بی‌ریشه و استعمارگری در مقابل بومیان زحمتکشی که باید دست به دست هم دهند تا از فرهنگ و اصالت خود دفاع کنند، شاید در اواخر دهه 70 (زمانی که ادوارد سعید کتاب دوران‌ساز «شرق‌شناسی» را با رویکردی پسااستعماری و در نقد نگاه غربی‌ها به شرق منتشر کرد) تازه و رادیکال به‌نظر می‌رسید. اما 45 سال از آن دوران گذشته و مفهوم و شکل‌های استعمار به‌مراتب پیچیده‌تر از آن روزها شده است. «آواتار: راه آب» فیلمی است که از نظر فنّی در بالاترین سطح مورد انتظار در سال 2022 قرار دارد اما از نظر جهان‌بینی هیچ‌چیز به الگوهای قدیمی مرتبط با مفهوم استعمار اضافه نکرده است.
اما روی دیگر سکه، شکوه بصری فیلم است. ماجرا به‌هیچ وجه محدود به چند نمای چشم‌نواز نیست (این کار را که خیلی از فیلم‌های ابرقهرمانی هم انجام می‌دهند). کلید جذابیت تصویری «آواتار: راه آب» و تمایز اساسی این فیلم با دیگر فیلم‌های پرهزینه سینمای آمریکا را باید در استراتژی کارگردانی جیمز کامرون پیدا کرد. در «آواتار» جدید، همچون قسمت قبل، بخش مهمی از داستان پیرامون اکتشاف یک جهان جدید شکل می‌گیرد: در «آواتار» یک انسان وارد دنیای ناوی‌ها می‌شود و در «آواتار: راه آب» گروهی از ناوی‌های جنگل‌نشین به اکتشاف دنیای گروهی از ناوی‌ها می‌پردازند که زیر آب زندگی می‌کنند. استراتژی بصری هر دو فیلم کاملا بر اساس همین نکته تنظیم شده است. دوربین کامرون در بسیاری از قسمت‌ها (به‌خصوص قسمت‌هایی که زیر آب می‌گذرد) گویی جای آدمی قرار گرفته که برای اولین بار وارد این دنیا شده و دارد ریزه‌کاری‌های این دنیای قشنگ نو را، با ولع تمام، واکاوی می‌کند. نکته قابل تحسین این است که جیمز کامرون، پس از سال‌ها گشت‌وگذار در این فضاها، هنوز ذوق ملموسی برای اکتشاف دارد و این ذوق را در تمام طول «آواتار: راه آب» به تماشاگر منتقل می‌کند. واقعیت این است که بعید است بتوانیم مشابهی در تاریخ سینما برای نماهای زیر آب «آواتار: راه آب» پیدا کنیم؛ و کامرون در تمام طول فیلم جدیدش دارد از تماشاگر دعوت می‌کند که با او در این سفر اکتشافی جذاب همراه شود. این همان نکته‌ای است که «آواتار: راه آب» را به تجربه‌ای منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند و نه استفاده از فناوری‌های روز.
با این توضیحات، اگر قرار است با «آواتار: راه آب» بهتر است چندان در قید پیچیدگی داستان و شخصیت‌ها نباشید و در عوض بیشتر به کار کارگردانی توجه کنید که دارد ما را در یک جهان جدید غوطه‌ور می‌سازد و از ما می‌خواهد که از دیدن کوچک‌ترین جزییات این جهان نو لذت ببریم.
[فیلم «آواتار: راه آب» را می‌توانید از طریق این لینک در پلتفرم فیلم‌نت تماشا کنید.]
سید آریا قریشی
