هنرِ در دست داشتن نبض مخاطب
1401/10/25
پلتفرم «فیلم‌نت» به‌تازگی انتشار تعدادی از فیلم‌های سامان مقدم را در دستور کار قرار داده است. در این راستا آثاری همچون «سیاوش»، «پارتی»، «مکس» و «کافه‌ستاره» از آثار مقدم در فیلم‌نت منتشر شده‌اند. به این مناسبت نگاهی به کارنامه سینمایی این فیلمساز موفق انداخته‌ایم.
به گزارش فیلم‌نت نیوز، رسیدن به موفقیت در سینما کار سختی است. اما از آن سخت‌تر، دوام آوردن در سطح اول سینما برای مدتی بیش از دو دهه است. سامان مقدم این ویژگی را داشته و از همان اولین آثارش به یکی از فیلمسازان مهم سینمای ایران تبدیل شده است.
مقدم، که سابقه حضور به‌عنوان دستیار کارگردان را در آثار مطرحی همچون «رد پای گرگ» (مسعود کیمیایی) در کارنامه دارد، فعالیت خود را به‌عنوان کارگردان فیلم‌های بلند داستانی با «سیاوش» (1378) آغاز کرد. درحالی‌که پس از دوم خرداد 1376، تب ساختن فیلم‌هایی جوان‌پسند با محوریت نمایش اختلاف نسل‌ها و دغدغه‌های سرکوب‌شده جوانان آن دوره داغ شده بود، مقدم با اولین ساخته‌اش نشان داد که نبض مخاطب را به‌خوبی در اختیار دارد.
فیلم «سیاوش» داستان مادر سیاوش امین است که بعد از شهادت همسرش ازدواج می‌کند و رابطه گرمی با پسرش ندارد. سیاوش نوازنده است و کنسرت‌هایش طرفدار زیادی دارد. او که به تازگی با خبرنگاری به نام هدیه آشنا می‌شود، با شنیدن خبر زنده بودن پدرش و بازگشتش با آخرین گروه آزادگان به کشور، زندگی‌اش دچار تغییر می‌شود. هدیه تهرانی، علی قربان‌زاده و مهدی خیامی از بازیگران اصلی «سیاوش» بودند.
«سیاوش» با استقبال مطلوبی از سوی منتقدان روبه‌رو نشد اما فروش فوق‌العاده‌اش، جای پای مقدم را در سینمای ایران محکم کرد. «سیاوش» با بیش از یک میلیون و 700 هزار مخاطب، در رتبه پنجم پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال 1378 سینمای ایران قرار گرفت.
مقدم با دومین ساخته‌اش، «پارتی» (1379) باز هم با جریان‌های روز پیش رفت و یک بار دیگر در جذب مخاطب موفق نشان داد. هدیه تهرانی، علی مصفا، سروش گودرزی، مهدی خیامی و اسماعیل شنگله بازیگران اصلی «پارتی» بودند این‌بار بحث در مورد روزنامه‌نگاران و ارتباط آن‌ها با سیاست بود. فیلم «پارتی» داستان امین حقی، مدیرمسئول نشریه‌ای است که مطالب آن به مذاق خیلی‌ها خوش نمی‌آید. او از جلوی دفتر روزنامه سوار ماشین ناشناسی می‌شود و بعد از شکنجه در یکی از جاده‌های اطراف شهر رها می‌شود و این اتفاق سرآغازی است برای درگیری‌های سیاسی که زندگی او را تغییر می‌دهد.
منتقدان از «پارتی» هم استقبال چندانی نکردند اما فیلم در گیشه موفق بود و با 1 میلیون و 83 هزار مخاطب و فروشی بالغ بر 4 میلیارد و 275 میلیون ریال، در رتبه پنجم پرمخاطب‌ترین و رتبه ششم پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 1380 سینمای ایران قرار گرفت.
درحالی‌که «پارتی» به‌هیچ‌وجه فیلم بی‌حاشیه‌ای نبود و تا پای توقیف هم پیش رفت، سومین فیلم مقدم با عنوان «مکس» از آن هم جنجالی‌تر شد. کمدی-موزیکال «مکس» (1383) با بازی بازیگرانی چون فرهاد آئیش، گوهر خیراندیش، محمدرضا شریفی‌نیا، رامبد جوان، پگاه آهنگرانی و امیر جعفری، داستان خواننده‌ای کافه‌ای در لس‌آنجلس به نام مجید کسرایی است که به‌اشتباه به‌جای یک رهبر ارکستر شناخته‌شده و صاحب‌نام به ایران دعوت می‌شود و حضور او اتفاقات غیرمترقبه‌ای را رقم می‌زند. «مکس» پس از چند ماه توقیف سرانجام پس از تغییر دولت در سال 1384 روی پرده رفت؛ هرچند در نهایت نمایش آن درحالی متوقف شد که فروش بالایی را تجربه می‌کرد. علی‌رغم این مشکلات «مکس»، همچون دو فیلم قبلی مقدم، رتبه پنجم پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال اکرانش را، این‌بار با حدود 905 هزار مخاطب، کسب کرد و البته با فروشی بالغ بر 7 میلیارد و 212 میلیون ریال سومین فیلم پرفروش سال 1384 شد. در ضمن «مکس»، در مقایسه با فیلم‌های قبلی مقدم، با استقبال مطلوب‌تری از جانب منتقدان مواجه شد. می‌توان «مکس» را شروع دوران اوج مقدم به‌عنوان یک فیلمساز کاربلد دانست.
«کافه ستاره»، چهارمین فیلم بلند مقدم (1384)، از دید بسیاری از منتقدان گامی رو به جلو در کارنامه او تلقی شد. بر خلاف آثار قبلی مقدم که همگی فیلم‌هایی جنجالی و مستقیماً مرتبط با شرایط سیاسی و اجتماعی روز بودند، «کافه ستاره» یک تجربه آرام و متفاوت بود که داستان زندگی سه زن را در یکی از محله‌های قدیمی تهران روایت می‌کرد. افسانه بایگان، پژمان بازغی، هانیه توسلی، رؤیا تیموریان، حامد بهداد، شاهرخ فروتنیان و مسعود رایگان از بازیگران «کافه ستاره» بودند. چهارمین ساخته سینمایی مقدم در سال 1385 اکران شد و هر چند نتوانست فروش موفق فیلم‌های قبلی را تکرار کند اما جایگاه قابل قبولی در جدول فروش سالانه سینمای ایران کسب کرد و در نهایت با جذب بیش از 672 هزار مخاطب رتبه نهم پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال 1385 را به خود اختصاص داد.
پنجمین فیلم سامان مقدم «صد سال به این سال‌ها» (1386) نام داشت که زندگی زنی را در طول سی سال به تصویر می‌کشید. این فیلم با بازی فاطمه معتمدآریا، پرویس پرستویی و رضا کیانیان در نقش‌های اصلی، علی‌رغم نمایش در جشنواره فجر و با وجود دریافت مجوز اکران، در نهایت توقیف شد و هنوز هم اکران نشده است.
«یک عاشقانه ساده» (1390) را می‌توان اولین شکست جدی کارنامه مقدم دانست. این فیلم، همان‌طور که از اسمش هم پیداست، یک عاشقانه روستایی و بدون پیچیدگی‌های مرسوم را به تصویر می‌کشید. مهناز افشار، مصطفی زمانی، احمد مهران‌فر، همایون ارشادی، فرهاد آئیش، آتیلا پسیانی، مهراوه شریفی‌نیا، علی قربان‌زاده و امیرحسین رستمی از بازیگران «یک عاشقانه ساده» بودند. روایت بی‌ظرافت، عدم انسجام ژانری، پایان‌بندی بی‌ربط و تخت بودن شخصیت‌ها از جمله مواردی در این فیلم بودند که مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفتند. البته گفته شده که شرایط ساخت بر کیفیت این فیلم تأثیر منفی گذاشته است. فیلمنامه اولیه این کار که «باگت» نام داشت، از داستانی کاملاً کمیک برخوردار بود و تقریباً هیچ ربطی به فیلم نهایی نداشت. هنگام فیلمبرداری، سامان مقدم تشخیص داد که داستان کنونی باید جایگزین داستان قبلی شود و نتیجه، فیلمی شد که توجه کمتر منتقدی را به خود جلب کرد. «یک عاشقانه ساده» در اکران عمومی هم موفق نبود و با تنها 95 هزار مخاطب، رتبه‌ای بهتر از بیست‌ودوم را در جدول پرمخاطب‌ترین فیلم‌های اکران 1391 به دست نیاورد.
بعد از این شکست بود که موفقیت بزرگ دیگری برای مقدم از راه رسید. دو کمدی «نهنگ عنبر» (1393) و «نهنگ عنبر: سلکشن رؤیا» (1395) نه‌تنها به فروش بالایی دست یافتند و اولی حتی در مجموع نظرات قابل قبولی را از سوی منتقدان هم دریافت کرد، بلکه (در کنار فیلم‌های موفق دیگری همچون «ضد گلوله» به کارگردانی مصطفی کیایی) از جمله فیلم‌هایی بودند که منجر به موجی از کمدی‌هایی شدند که با محوریت فضای بسته دهه 60 و تضاد رفتار، پوشش و به‌طور کلّی طرز زندگی جوانان آن موقع با نسل‌های بعدی ساخته می‌شدند. این دو فیلم (با بازی رضا عطاران و مهناز افشار در نقش‌های اصلی) در سال‌های 1394 و 1396 اکران شدند و به ترتیب رتبه‌های دوم و اول جدول فروش سالانه را به خود اختصاص دادند.
سامان مقدم بعد از دو قسمت «نهنگ عنبر» دیگر در سینما در مقام کارگردان فعالیت نکرده و به فعالیت در حوزه مجموعه‌سازی پرداخته است. با این وجود او نشان داده که در تمام این ربع قرن نبض مخاطب را در دست داشته و از نظر اجرایی هم گام‌به‌گام پیشرفت کرده است. با هر متر و معیاری، مقدم را می‌توان یکی از فیلمسازان موفق دو دهه اخیر سینمای ایران دانست.
نغمه دانش آشتیانی
