وقتی امیدمان به کاغذپاره‌ها باشد …
مستند «کاغذپاره‌ها» ساخته بهزاد نعلبندی جزو آثار اکران شده در طرح «سینمای دیگر» پلتفرم فیلم‌نت است. به همین بهانه یادداشت خانم شهرزاد امیر شاه کرمی (منتقد سینما و مدرس دانشگاه) را پیرامون این مستند خلاقه که در سال 1398 به رشته تحریر درآورده است را بازنشر می‌کنیم.
«کاغذپاره‌ها» تنها انیمیشن مستند حاضر در سیزدهمین جشنوارة سینما حقیقت است. رفتن به سمت انیمیشن برای ساخت مستند، نوعی آشنایی‌زدایی از قالب سینمایِ مستند زنده است. حال که در کشور ما صنعت انیمیشن با وجود قدمت صدسالة آن، آرام‌آرام در حال رشد و توسعه است و در بخش داستانی نیز شاهد اکران معدود فیلم‌های بلند انیمیشن هستیم، تماشای یک انیمیشن مستند، تجربه‌ای بدیع به شمار می‌آید. انتخاب عروسک‌های کاغذی (کاغد کارتون) و تکنیک استاپ‌موشن برای ساخت فیلم «نکاغذپاره‌ها»، فرمی به فیلم می‌بخشد که از محتوا و سوژة آن می‌آید. این مستند همچنین می‌تواند در طبقه‌بندی داکیودراما هم قرار گیرد.
زیرا هم از فرمی داستانی برای ارائة محتوای مستند بهره برده و هم از سویی به منظور طرح موضوع و به راه انداختن بحث و یا ایجاد تغییر و اصلاح، یک معضل نه چندان عریان اجتماعی و ملی را بیان کرده است. موضوع فیلم بررسی وضعیت زنان کارتون‌خواب است که در محلی نگهداری می‌شوند. شهروندان معمولی که بر اثر تجربة رخ‌دادهایی خاص می‌توانند مورد توجه قرار بگیرند. از سویی عدم امکان افشای محل نگهداری زنان و هویت آنها کارگردان را ناگزیر از رفتن به سوی انیمیشن ساخته است. استاپ‌موشن یکی از تکنیک‌های ساخت انیمیشن است که در آن یک شیء یا مدل ثابت را که می‌تواند عروسک، لوگو و یا نقاشی باشد، کمی حرکت می‌دهند و با دوربینی ثابت از هر فریم عکس‌برداری یا فیلم‌برداری می‌کنند. سپس از پشت سر هم قرار دادن تصاویر این حرکت‌های فریم به فریم، تصویر متحرک القا می‌شود. اکنون پس از ۱۱۸ سال استاپ موشن از محبوبیت فراوانی برخوردار است و فیلم‌سازان بزرگ به ساخت اینگونه آثار می پردازند. یکی از نقاط قوت فیلم رنگ و نورپردازی آن است. استفاده از تنالیتة نارنجی و قهوه‌ای که از رنگ کاغذ کارتون می‌آید، هم محصور بودن فضای محل نگهداری زنان را نشان می‌دهد و هم فضای خفقان‌آوری را القا می‌کند که گریزی از آن نیست و ناچار سرنوشت این زنان محتوم و مشابه یکدیگر است. اما آنچه به این مستند خلاقانه ضربه می‌زند، پایان‌بندی آن است. فیلم با نماهایی از شهر آغاز می‌شود تا به محل نگهداری زنان برسد. همین نماها در پایان‌بندی تکرار می‌شوند. اما ما به یکباره از دنیای انیمیشن به دنیای سینمای زنده پرتاب می‌شویم و این تخطی کارگردان از فرم فیلم بدون هیچ دلیل متنی به ریتم آن ضربه می‌زند و انسجام اثر را از بین می‌برد. با این وجود اما «کاغذپاره‌ها» اثری درخور توجه و تجربه‌ای نو در سینمای مستند ایران است.
منبع: ماهنامه خوانش (ویژه جشنواره سینما حقیقت ) / آذر 98
نویسنده: شهرزاد امیر شاه کرمی
